Tyrihjelm eller lushatt (Aconitum Septentrionale)

Plassering i kart

Tyrihjelm er ei høg, opp til 2 meter, viltveksande plante i soleiefamilien. Planten blir og kalla for torshatt eller lushatt. Han trivst i rasmark, vierkratt og bjørkeskog til fjells. I lag med turt, ballblom, mjødurt, skogstorkenebb og kvitsoleie utgjer han dei frodige høgstaudeengene i fjellet. Blomstane er som regel fiolette, men kan ein sjeldan gong vere kvite eller gulkvite (sjå bilde).

Denne planten har ein heilt spesiell utbreiing. I Norge finn vi han frå Telemark og nordover til Arnøy i Troms. I Nordland veks han heilt ut til kysten, men sør for Tronheimsfjorden finn ein ikkje tyrihjelm lenger vest enn til dei indre fjordstrøk. I Finland manglar denne arten heilt, men han dukkar opp att i Russland aust for Ladoga og vidare gjennom Sibir og til Japan.

Der ein finn tyrihjelm vil ein og mest sansynleg finne lushatthumle. Desse har sansynleg utvikla seg i godt samarbeid (koevolusjon). Det krevst svært lang tunge for å nå fram til nektaren. Berre ei anna humle i Norge, hagehumle, har lang nok tunge. Andre humler forsyner seg og av nektaren, utan å ta del i pollineringa. Dei stikk hol i blomsten og kjem til nektaren utan at dei er i kontakt med pollenberarane eller arret.

Tyrihjelm er temmeleg giftig. Inntak av gifta fører til krampe, lammelse og døden. I gamle dagar vart avkok av tyrihjelm brukt til avlusing ( lushatt). Avkoket vart og brukt til å forgifte åte for ulv og bjørn.

Tyrihjelm eller lushatt (Aconitum Septentrionale) av Svein Jan Hjelmeset er lisensiert under ein Creative Commons Namngjeving-Ikkje-kommersiell 4.0 internasjonal lisens.